Mystiek > Over mystiek > Geschiedenis > Christelijk > Deel II: Mystieke weg

Deel II: De mystieke weg (7)

VII Introversie. Deel II: Contemplatie

Concentratie en rust waren voorbereidende stadia voor de contemplatie. Hierin wordt de rol van resp. symbool (als middel tot concentratie) en stilte in die eerdere fasen overstegen. Contemplatie onderscheidt zich van vervoering (rapture) en extase; de contemplatie kan nog tegengehouden/gehinderd worden door de wil, zij het met pijn en moeite, wat bij vervoering en extase niet mogelijk is. In de contemplatie zijn gedachten, wil en liefde van de mens één geworden, allen op één Object gericht dat als een geheel ervaren wordt, zonder duidelijke details. Deze concentrerende, a.h.w. versmallende beweging heeft een tegenpool in de expansieve beweging van het gevoel nieuw leven te ontvangen, toegang te krijgen tot nieuwe werelden. In contemplatie is de ziel boven zichzelf verheven, het oude zelf wordt vervangen door een nieuwere en zuiverder ziel. Het zelf ervaart in direct contact met God te staan, in een nieuwe wijze van zijn en van weten. Contemplatie is nooit erg lang vol te houden. Het is een verzamelnaam voor zeer diverse staten, deels beïnvloed door de aard van de mysticus. Twee criteria kunnen hierin orde aanbrengen: 1) de heelheid (niet enkel een deel-aspect van of een symbool voor het Absolute⁹) en het ontvangen-zijn (d.w.z. gave-karakter) van het Object; 2) vermenging van het Zelf met het Object, er is geen sprake van observatie maar van actieve participatie. De gevoelens die de contemplatie in de mysticus oproepen kunnen in twee elkaar aanvullende hoofdgroepen verdeeld worden, afhankelijk van een transcendente of een immanente waarneming van het Absolute (alhoewel er ook mengvormen bestaan):

• A) CONTEMPLATIE VAN TRANSCENDENTIE. De gevoelens worden hier vooral gedomineerd door het grote verschil tussen de eigen kleinheid en onwetendheid t.o.v. het Absolute, een gevoel van afstand en vreemdheid. Het Zelf verlangt hevig zichzelf te verliezen in dit Alles, en elke affirmatieve uitspraak erover wordt ervaren als een blasfemie. Weten en niet-weten, deprivatie en bezit zijn hier één geworden.
• B) CONTEMPLATIE VAN IMMANENTIE. Hier geven gevoelens als liefde die elke angst verdrijft, nabijheid, intimiteit, zoetheid de toon aan. De ziel heeft het geheim van de wereld geleerd, niet door weten maar door zijn. De bevrediging van de intimiteit roept tegelijkertijd onblusbaar nieuw verlangen op.

Welke "methoden" gebruikt de mysticus om de contemplatie voor te bereiden? De opzettelijke inhibitie van het discursieve denken en het afwijzen van beelden, zoals dat in het gebed van rust gebeurt, is één methode; een andere is persoonlijke overgave, zelf-nieting. Op deze manier kan men de Wolk van niet-weten binnengaan; het transcendentale bewustzijn onttrekt alle energie aan het denken, zodat dit in duisternis verblijft, met als contrapunt de gloeiende liefde van de mysticus. En nog een andere manier van ervaren: de ziel heeft het gevoel in een wildernis te verblijven, ver van en verborgen voor alle mensen, een eenzaamheid die juist de hoogste vorm van samenzijn met God is.

Een bepaalde vorm van contemplatie, met als kenmerk volkomen en abrupte overgave aan God, wordt door mystici "Gebed van Vereniging" genoemd. Het is een grensgeval tussen contemplatie en extase. Het is een "genieten" (fruition) dat alle zintuigen aan zich bindt, zonder te weten wat het is wat men geniet. Dit is een parallel van het binnengaan in de Donkere Wolk bij mystici die het Absolute met het accent op Transcendentie beleven. Het is geen vorm van bewusteloosheid, want, alhoewel verborgen voor het oppervlakte-bewustzijn, wordt er wel degelijk innerlijke arbeid verzet, die door het oppervlakte-bewustzijn pas achteraf wordt geconstateerd.