Meditatie > Boeddhisme > Geschiedenis > Dumoulin India

Begin en wortels in India (2)

II Het yogische element in het boeddhisme

Yoga is een zeer divers en moeilijk te definiëren verschijnsel. Afgeleid van 'in het juk spannen'. Connotaties: het temmen en het verenigen van het Zelf en de kosmische krachten door methodische inspanning, ter bevrijding van de bindingen aan het aardse bestaan. In India werd het meditatieve vermogen onder de geestelijke vermogens van de mens het hoogst gewaardeerd en het meest ontwikkeld. Boeddhisme nam van Yoga over: het streven naar uiteindelijk heil, en dat dit door een bevrijdende ervaring geschiedt. In de tijd van Boeddha beleefde Yoga waarschijnlijk een eerste bloei. We weten niet precies hoe er in het vroegste boeddhisme gepraktizeerd werd, maar waarschijnlijk werden er vele elementen uit de Yoga-praktijk overgenomen (waarbij het boeddhisme overigens extreem ascetisme afwees), of kwamen er sterk mee overeen. Voorbeelden hiervan:

1. In de Pali-kanon is de heilsweg als volgt uitgestippeld:
   • via observantie van zedelijke geboden (sila) tot
   • verzonkenheid, meditatie (Samadhi) komen, waarin
   • verlossend inzicht (panna) bereikt wordt, dat direct met
   • bevrijding verbonden is.
     De meditatie is middel, maar alles staat op het bereiken van die meditatie uitgericht: e.g. beteugeling van de zinnen, alomvattende zelfbeheersing. Dit heeft het boeddhisme aan Yoga ontleend.
    
2. Meditatie over de 'vier onmetelijkheden'. D.w.z. zich volledig laten doortrekken van:
   • universele welwillendheid
   • universeel medelijden
   • universeel 'mee-verheugen'
   • universele gelijkmoedigheid
    
3. De weg heeft zijn uitgangspunt in het lichamelijke. Bijv. Lotus-zit overgenomen van Yoga.
4. Bewustwording van de eigen ademhaling. In tegenstelling tot Yoga geen manipulatie van de ademhaling.
5. De vier meditatie-graden of Dhyana:
   • innerlijke verzameling en afgescheidenheid van begeertes, maar nog objektsbewustzijn;
   • losgeraakt van de wereld en objektsvoorstellingen, maar nog vreugdegevoel;
   • volkomen concentratie, gelijkmoedigheid i.p.v. vreugde;
   • volledige ontruktheid aan de wereld, vreugdeloze en lijdensloze gelijkmoedigheid.
    
6. Er zijn hierna nog andere graden die de monnik doorloopt, maar het hoogtepunt daarvan is nog niet de uiteindelijke bevrijding in het Nirvana.
7. Aandacht vestigen op de vergankelijkheid en ontoereikendheid van de dingen, om zo aan te sporen tot grote inzet.
8. Nadruk op waakzaamheid.
9. Gerichtheid op Nirvana (de vlam die is uitgedoofd, de wind die ophoudt te blazen): "Gebroken is het lichaam, uitgedoofd is het voorstellingsvermogen, de gewaarwordingen zijn alle verdwenen..." Positieve omschrijving: de sfeer van het Onsterfelijke. Maar in Yoga wordt einddoel nog omschreven als bevrijding van banden, terwijl Boeddha weigerde uitspraken erover te doen.

Samenvatting overeenkomsten Zen/Yoga: bewustzijn van kosmische eenheid, mens als lichamelijk-geestelijke eenheid, primaat van de meditatie, gerichtheid op bevrijdende ervaring .